در نشست نقد و بررسی کتاب"دانشنامه فلسفه اخلاق"در سرای اهل قلم بنده نیز همچون استاد کامران فانی و دکتر حمید شهریاری یکی از ناقدان اثر بودم. متاسفانه بسیاری از خبرگزاری‌ها در کنار تلخیص بی منطق عرایض حقیر و دیگر ناقدان، بخشی از صحبت‌ها را وارونه منعکس ساختند. از همین روی بر خود لازم دیدم که بر سبیل اجمال، رئوس و نکات اصلی طرح شده توسط خود را آن‌گونه که بود در اینجا تنظیم و تقدیم کنم.
مقدمه:
در فضای فلسفه اخلاق ایران، کار آقای رحمتی یک رحمت و مرحمت است.
هزار صفحه ترجمه خوب، یعنی هزار صفحه تامل و تفکر. محال است یک مترجم خوب،بدون فهم درست بتواند کاری را ترجمه کند.
همه بر سیر بشدت صعودی و کیفی ترجمه‌های آقای رحمتی تاکید دارند.البته این به معنای مغلوط بودن کارهای قبلی نیست و سخن بر سر افزایش دقت،روانی و کیفیت کار است.
سلیقه و تشخیص هوشمندانه آقای رحمتی در انتخاب اثر برای ترجمه به اندازه کیفیت ترجمه های ایشان مهم است.
بخت با دانشجویان و علاقه‌مندان فلسفه اخلاق یار بوده که از طریق یک دانشنامه مهم و منسجم، مختصات کلی و مباحث اصلی رشته محبوبشان را می‌توانند درک کنند.
مثلا شاید بسیاری از علاقه‌مندان فلسفه اخلاق نام درک پارفیت را هم نشنیده باشند حال آنکه او اکنون از مهم‌ترین فیلسوفان اخلاق زنده است(on what matters) و خوانندگان با مطالعه دقیق این اثر می‌توانند از وجود او بطور ضمنی مطلع شوند.
نگاهی کلی به دانشنامه و مداخل آن:
- جای خالی مدخل "جامعه شناسی اخلاق" در دانشنامه ها از جمله دانشنامه فلسفه
- جای خالی مدخل "اقبال اخلاقی" یا "تخیل اخلاقی" در دانشنامه پل ادواردز
- جای خالی مدخل "براهین اخلاقی وجود خدا" در ترجمه آقای رحمتی
- بطور کلی تنوع و روزآمدی مدخل‌های دایره المعارف آنلاین استنفورد بسی بیش از دایره المعارف پل ادواردز است.
- به عنوان نمونه مدخل virtue ethics را در این دو دانشنامه مقایسه کنید.محتوای این مدخل ادواردز مجمل و معمولی است و مدخل استنفورد که نوشته هارست هاوز است بسیار دقیق است و به‌روز.
نگاهی به ترجمه اثر:
- ترجمه در یک نگاه کلی اولا روان و خوش‌خوان است. ثانیا اصطلاحات کلیدی آن غالبا متناسب با برگردان رایج از اصطلاحات تخصصی است.
- واژه ethics در ص71،مدخل مسایل فلسفه اخلاق، به اخلاق ترجمه شده است و در ص115،مدخل تاریخ فلسفه اخلاق به اخلاقیات و در ص37،مدخل فلسفه اخلاق، به فلسه اخلاق. بهتر است مترجم محترم به‌نوعی یک معادل واحد را در سرتاسر اثر برمی‌گزید.
- در مدخل 6، با عنوان تنگناهای اخلاقی،برای واژه anthology برگردان "گزیده" انتخاب شده است که در سیاق متن معنای آن چندان گویا نیست ص229).
- در همین مدخل، عبارت "تنگناهای اخلاقی" معادلی برای moral dilemmas انتخاب شده است حال آنکه معمّا یا محذور یا دوراهی اخلاقی برگردان دقیق‌تر و گویاتری است(ص229).
- در مدخل 37،حقوق و بهروزی حیوانات،بهروزی معادلی برای welfare انتخاب شده است(ص515). در نتیجه animal welfarist هم طرفدار بهروزی حیوانات شده است!این در حالی است که در مدخل 39،خویش‌کامی، بهروزی معادلی است برای well-being(ص531)
- در مواقف متعدّدی از کتاب از جمله در مدخل 40، altruismبه غیرگرایی ترجمه شده است(ص537) حال آنکه همان نوع‌دوستی یا حتی دگرگرایی برگردان بسیار بهتری است. موارد ذل در ادبیات ما نشان می‌دهند که "غیر" بیشتر به معنای بیگانه است تا دیگری. به عبارت دیگر،دیگری غیر از غیر است و غیر غیر از دیگری!
حافظ: رازی که بر نگفتیم و نگوییم/ با دوست بگوییم که او محرم راز است
حافظا در دل تنگت چو فرود آمد یار/ خانه از غیر نپرداخته ای یعنی چه
مولوی:اندر دل ما تویی نگارا/ غیر تو کلوخ و سنگ خارا
حافظ:یار بیگانه مشو تا نبری از خویشم/غم اغیار مخور تا نکنی ناشادم
مولوی:قصد جان جمله خویشان می کنیم/ هرچه خویش ما کنون اغیار ماست
- برگردان مترجم از thik و thin جالب است. غلیظ و رقیق(ص684)برخی ها معتقدند بحث از این مفاهیم در این دانشنامه وجود ندارد حال آنکه در مدخل فرااخلاق(ص684) بحث خوبی در این باره هست.
- در مدخل توانستن(مدخل 47)، آغازه پاراگراف دوم از ص639 دو گره ترجمانی دارد که کاملا قابل اغماض هستند و هیچ تاثیری بر فهم فلسفی این مدخل نمی گذارند.
- مدخل شماره 60 نظریه خطامدار درباره فلسفه اخلاق نام دارد. error theory of ethics . (ص787) حال آنکه خطامداری ناظر بر سرشت همه نظریات اخلاقی است نه نظریاتی که درباره فلسفه اخلاق هستند.
- در مدخل 58،درونی‌گرایی و برونی‌گرایی در فلسفه اخلاق، internalism و externalism در قیاس با دیگر ترجمه‌ها به‌شکلی بهتر ترجمه شده است زیرا درون گرا و برون‌گرا ممکن است برخی را به یاد introvert و extrovert در روانشناسی بیندازد(ص775).
نکته آخر:
ما دانشجویان فلسفه نباید گمان کنیم اتفاقات و آراء فلاسفه اخلاق محدود به نظرات و جریانات مورد اشاره در دایره المعارف ها و یا کتاب های مقدماتی است. مثلا در مدخل نسبیت گرایی اخلاقی(مدخل 61 و مدخل 62).ظرائف دیدگاه ویلیامز در باب نسبیت گرایی نیامده است. همچنین دیدگاه های متاخر از قبیل دیدگاه دیوید ولمان.
مدخل های دایره المعارف ها مدخل اندیشه هستند نه محبس یا مخرج اندیشه و این مباحث دانشنامه ای باید کف اطلاعات ما باشند و نه سقف آن!
بهتر است مدخل های دایره المعارف استتنفورد را هم گاه به عنوان مکمّل و گاه به عنوان جایگزین مداخل پل ادواردز مورد مطالعه قرار دهیم.
امان از این خبرنگاران محرّف!!